Kazimierz III Wielki, z dyn. Piastów, ur. 30 IV 1310, zm. 5 XI 1370, Kraków, król Polski, syn Władysława I Łokietka i Jadwigi, córki Bolesława Pobożnego; dążył do wzmocnienia i przywrócenia całości Królestwa Polskiego, opierając się na sojuszu z Węgrami i papiestwem; 1335 uzyskał od Jana Luksemburskiego zrzeczenie się roszczeń do korony polskiej; 1339 w Wyszehradzie zawarł z królem węgierskim Karolem Robertem układ, w myśl którego w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza III Wielkiego tron polski miał przypaść Andegawenom; 1343, nie mogąc wyegzekwować wyroku sądu papieskiego z 1339, zawarł z Krzyżakami pokój kaliski. Wzmocnił swe wpływy na Pomorzu Zachodnim przez zawarcie 1343 przymierza z książętami wołogoskimi; córkę Elżbietę wydał za Bogusława V, a następnie adoptował ich syna Kaźka słupskiego (Kazimierza IV), przeznaczając go na tron polski po Ludwiku Węgierskim; dążąc do odzyskania Śląska, objął 1341 w zastaw Namysłów, Kluczbork, Byczynę, Wołczyn, 1343 opanował Wschowę, 1345–48 walczył bezskutecznie z Czechami (pokój w Namysłowie). W 1349–52 opanował, przy pomocy węgierskiej, większość Rusi Halicko-Wołyńskiej, 1355 potwierdził prawa Andegawenów do sukcesji w Polsce; 1356 podporządkował sobie Mazowsze, 1366 — ziemię bełską, chełmską, Włodzimierz i Podole, jako lenna; 1365 zhołdował Santok i Drezdenko, 1368 odzyskał od Brandenburgii część Nowej Marchii. W polityce wewnętrznej dążył do centralizacji rządów (oparcie się na dobieranej przez króla radzie królewskiej oraz na urzędzie starostów); pokonał opozycję wielkopolską pod przywództwem Maćka Borkowica; popierał kolonizację wewnętrzną, rozwój miast, rzemiosła, handlu i górnictwa, głównie w Małopolsce; przeprowadził kodyfikację prawa zwyczajowego (statuty wiślickie i piotrkowskie); 1334 wydał przywilej dla Żydów; uporządkował podatki oraz dokonał reformy monetarnej; podniósł stan obronności kraju, budując ok. 50 zamków; 1364 założył w Krakowie pierwszy w Polsce uniwersytet. O znaczeniu Kazimierza III Wielkiego w Europie świadczy powierzenie mu roli rozjemcy w sporze Luksemburgów z Habsburgami, a także zjazd wielu władców europejskich, który odbył się 1364 w Krakowie.

Z. KACZMARCZYK Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964;

J. Wyrozumski Kazimierz Wielki, Wrocław 1982;

J. Kurtyka Królestwo Polskie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle najnowszych badań, Kraków 2001.

Treść biogramu pochodzi z bazy wiedzy WN PWN, zobacz także: Encyklopedia PWN (https://encyklopedia.pwn.pl), Słowniki języka polskiego (https://sjp.pwn.pl), i Słowniki obcojęzyczne (https://translatica.pl).